Vía de comunicación humana e natural
Os ríos tamén son e
foron fonte de riqueza para o ser humano. Os antigos muíños fálannos doutros
tempos nos que a sustentabilidade era supervivencia. O muíño de Ponte Currucho
era un dos chamados de herdeiros; a el acudían a moer xentes das dúas bandas do
río, Saiar (Caldas de Reis) e Portas e Lantaño (Portas), grazas a esta pontella
chamada Ponte Currucho.
Este era un muíño de herdeiros e cada veciño
tiña estipulado unhas horas concertadas para dedicar a moer. Outros muíños eran
de “maquía” e neles o muiñeiro cobraba unha medida de fariña, a maquía, por
moer nel. Por último están os muíños privados nos que só os donos poden moer.
O gran que aquí se moía medraba tamén grazas á forza do río pois nas súas enchentes rega e fertiliza os campos facendo do val unha terra rica e produtiva, do que dan fe os catro pazos, tres casais e seis muíños, algún deles de cinco moas. A veciñanza só podía cruzar o río cos carros durante o verán; e cando o caudal aumentaba deixaban os carros nas beiras e atravesaban a ponte cos animais de tiro.
No verán utilizábase a zona para lavar roupa
tanto na ribeira de Lantaño como de Saiar. Ademais os veciños de Lantaño
utilizaban a Ponte para acudir as festas da parroquia de Saiar e Godos que eran
as do Perpetuo Socorro en Xuño, Santo Cristo en Setembro e Candeloria no mes de
febreiro que se celebraba na capela de Santiaguiño (Godos).
Ademais do muíño de Ponte Currucho de 4 moas,
na parroquia de Lantaño existen outros 4 muíños de unha moa en regatos: Santiño,
Pontella, Baceiro, Aboca; e un muíño de 5 moas, o de Ponte de Afonso, situado
tamén no río Umia augas abaixo da praia fluvial.
Os muíños eran un dos centros de reunión da mocidade pois neles había que pasar moito tempo agardando a ser atendidos e a que rematara de moerse o gran. A isto hai que sumar que a el acudían xentes de diferentes partes da parroquia o que os convertía en lugares idóneos para encontros, namoramentos e festas improvisadas. Non debe estrañar polo tanto a existencia de multitude de cantigas, refráns, poesías e adiviñas con temática muiñeira:
O muíño a moer
o ratiño a comer
agarreino polo rabo
leveino ao mercado
do mercado de Padrón
De Padrón a Sevilla
sentado nunha silla
comendo unha rosquilla.
O muíño do Corbello
ao lado dun riiño
para poder moe-lo millo.
A onde se vai moer
é un sitio moi fermoso
por onde pasa algún coello
este ten que ser
o muíño do Corbello.
Dáme lume Sara polo vertedoiro
dáme lume Sara que son muiñeiro
si es muiñeiro
sobe para arriba
que Sara está soa
e quere compañía.
Muíño que estás moendo
o trigo con tanto afán
ti estás facendo a fariña
e outro como do pan.
Ai muíño, muíño
con tanto traballar
estase volvendo tolo
de tanto muiñar.
O muíño traballa moito
o muíño non para
e nos, os muiñantes
tanto traballar para nada.
Esta noite fun á rolda
e rolei sete muíños
e enganei sete rapazas
e encarguei sete meniños.
Este muíño non é muíño
que é a capela dos ratos
onde se dan moitos bicos
e máis moitos abrazos.
Miña nai non quere
que eu vaia ao muíño
porque o muiñeiro
rebrinca, rebrinca
volve a rebrinca
unha saia nova
me quixo rachar.
Esta noite no muíño
hache de haber apartamento
os casados para fora
os solteiros para adentro.
A miña muliña
cando vai pro muíño
¡ai! Vai enfariñada
cheiña de frío
tamén de xiada
¡ai! A miña burriña
sempre vai cansada.
Díos cho pague
churrusqueiro
téñocho que agradecer
cando vou ó teu muíño
sempre me deixas moer.
O muíño foula foula
o vento lle fai a moa
a filla da muiñeira
ten un andar que namora.
Xa non quero ser muiñeiro
nin barre-lo tremiñado
que despois no outro mundo
toman conta do roubado.
Un cura foi ó muíño
foille millor que non fora
que coa beira da sotana
barreu a fariña toda.
Refráns
"Ábrete, fol, pola boca, para que en vez dunha maquía dúas che colla".
Adiviñas
Anda e non ten
pés,
come e non ten boca,
canta fariña lle dan,
toda lle parece pouca.
Andar e andar e nunca chegar.
Bebe polos pés, come pola cabeza e caga pola illarga.
Anda e anda e nunca chega a súa casa.
¿Qué cousiña, cousa será que da voltas
encima do
río e sen se mollar?
PONTE DE AFONSO
A altura deste muíño existía unha ponte de
Madeira que se utilizaba de paso para comunicarse os veciños da parroquia de
Lantaño (Portas) con veciños da parroquia de Godos (Caldas de Reis). Na ribeira
do río de Lantaño había un muíño construído en 1.875 (hoxe en día apenas se
conservan os restos) que pertencía a familia dos Afonso, de aí tamén o nome da
ponte. O ser un muíño de carácter privado cada veciño pagáballe o dono do muíño
unha parte do gran moído que lle denominaban "A Maquía", o gran levábase
a moer nuns caixóns de madeira que tiñan todos o mesmo volume que e o que se
denominaba ferrado de millo, e en función de iso establecíase a Maquía.
Nas ribeiras do río desta ponte tiña unhas
praias bastante amplas e había tamén uns prados amplos, que facían que esa zona
fose un lugar moi visitado para lavar a roupa xa que había onde clarear a
roupa. No verán as mozas aproveitaban mentres se clareaba a roupa para bañarse
elas, e os homes que tiñan ocasión tamén se achegaban por alí....
Esta ponte tamén a utilizaban as mulleres para
pasar coas cestas na cabeza onde levaban excedentes de froita, legumes, ovos,
patacas, verduras, galiñas e porcos para ir ao mercado que se celebraba en
Vilagarcía os martes, xoves e sábado (hoxe en día ainda se segue a facer os
martes e sábados).
Os veciños de Lantaño utilizaban a Ponte para
acudir as festas da parroquia de Godos que eran as do Santísimo no mes de
Agosto e as de Fátima nos meses de Maio e Outubro.
Tanto tráfego de persoas tamén deixou algunha
anécdota. Dous mozos, Manuel e Francisco, ían a escola de noite a parroquia de
Godos, Manuel esvarou no firme de madeira e caeu o río sen saber nadar. Francisco
foi quen de rescatalo quedando todo nun dos sustos mais grandes da súa vida.
Ademais das pontes, nos meses de xullo e
agosto, a xente tamén utilizaba para cruzar o ría zonas de xogas coma a de Aveleira,
nas que só había que descalzarse para cruza por alí andando.
PARAÍSO
Este roteiro remata aquí, pero se continuamos
o camiño a carón do Umia chegaremos á aldea de Paraiso.
Desta aldea de singular nome temos referencia
a través dunha escritura de doazón outorgada polo Rei Fernando II de León ao
Mosteiro de Armenteira do 30 de abril de 1165. Nela concédese ao mosteiro a herdanza
chamada PARADISUS, situada en Santa María de Portas. Parece ser que os monxes
tiveron unha pequena granxa e no ano 1347 aforaron a uns veciños de Lantaño,
cedéndolles tamén os dereitos de pesca sobre as augas do Umia ao seu paso pola
quinta.
Pero os cursos fluviais acollen máis tránsito que o
humano. Dalgún xeito os ríos e as súas ribeiras son as últimas autoestradas
verdes polas que a natureza pode intercomunicarse pois o resto do espazo está
ocupado xa polas nosas vías de comunicación, como ben pode vostede comprobar
neste lugar. A súa importancia xustifica que se consideren hábitats
prioritarios. Un bo motivo para comprometernos a colaborar na súa conservación.
Refráns
"Ábrete, fol, pola boca, para que en vez dunha maquía dúas che colla".
"Andando gaña o muíño que parado está perdido".
"Cada muíño quere a súa auga".
"Máis que
muíño na espera, vale sobro na moega".
"Non fíes en maquía de muiñeiro
nin creas
en comida de despenseiro".
"O muiñeiro,
que ve e ve, non pode ser paruleiro".
"O muíño
treina, treina,
a auga faino treinar".
"O que
está na acea, moe,
e non o que vai e non volve".
"O que
está na acea moe, e non o que vai e non ven".
"O que pode vai ó muíño e moe".
"Ábrete,
saco, unha maquía me debes, dúas che agarro".
Adiviñas
Anda e non ten
pés,
come e non ten boca,canta fariña lle dan,
toda lle parece pouca.
Andar e andar e nunca chegar.
Bebe polos pés, come pola cabeza e caga pola illarga.
Anda e anda e nunca chega a súa casa.
¿Qué cousiña, cousa será que da voltas
encima do
río e sen se mollar?
